Minor# Minor adalah determinan dari Matriks A A A dengan menghapus baris-i i i dan kolom-j j j , Minor dinotasikan dengan (M i j M_{ij} M i j โ )
Contoh Penggunaan Minor# Diberikan Matriks A
A = ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) A= \begin{pmatrix} 4&0&0\\1&5&0\\7&6&3 \end{pmatrix} A = โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ Maka Minor pada baris-1 dan kolom-1 nya adalah
M 11 = Menghapusย Baris-1ย danย kolom-1 M 11 = d e t ( 5 0 6 3 ) = 15 โ 0 = 15 M_{11}=\text{Menghapus Baris-1 dan kolom-1}\\ \begin{aligned} M_{11}&=det \begin{pmatrix} 5&0\\6&3 \end{pmatrix}\\ &=15 - 0\\ &=15 \end{aligned} M 1 1 โ = Menghapusย Baris-1ย danย kolom-1 M 1 1 โ โ = d e t ( 5 6 โ 0 3 โ ) = 1 5 โ 0 = 1 5 โ Maka Minor pada baris-1 dan kolom-2 nya adalah
M 12 = Menghapusย Baris-1ย danย kolom-2 M 12 = d e t ( 1 0 7 3 ) = 3 โ 0 = 3 M_{12}=\text{Menghapus Baris-1 dan kolom-2}\\ \begin{aligned} M_{12}&=det \begin{pmatrix} 1&0\\7&3 \end{pmatrix}\\ &=3 - 0\\ &=3 \end{aligned} M 1 2 โ = Menghapusย Baris-1ย danย kolom-2 M 1 2 โ โ = d e t ( 1 7 โ 0 3 โ ) = 3 โ 0 = 3 โ Dengan langkah yang sama, berlaku ke semua minor baris-i i i dan kolom-j j j matriks
Kofaktor# Kofaktor adalah hasil perkalian minor dengan suatu angka yang besarnya menuruti suatu aturan yaitu ( โ 1 ) i + j (-1)^{i+j} ( โ 1 ) i + j
dengan rumusnya
C i j = ( โ 1 ) i + j โ
M i j C_{ij}=(-1)^{i+j} \cdot M_{ij} C i j โ = ( โ 1 ) i + j โ
M i j โ Contoh Penggunaan Kofaktor# Kofaktor pada baris-1 dan kolom-1
C 11 = ( โ 1 ) 1 + 1 โ
M 11 = ( โ 1 ) 2 โ
15 = 1 โ
15 = 15 \begin{aligned} C_{11}&=(-1)^{1+1} \cdot M_{11}\\ &=(-1)^{2} \cdot 15\\ &=1 \cdot 15\\ &=15 \end{aligned} C 1 1 โ โ = ( โ 1 ) 1 + 1 โ
M 1 1 โ = ( โ 1 ) 2 โ
1 5 = 1 โ
1 5 = 1 5 โ Kofaktor pada baris-1 dan kolom-2
C 12 = ( โ 1 ) 1 + 2 โ
M 12 = ( โ 1 ) 3 โ
3 = ( โ 1 ) โ
3 = โ 3 \begin{aligned} C_{12}&=(-1)^{1+2} \cdot M_{12}\\ &=(-1)^{3} \cdot 3\\ &=(-1) \cdot 3\\ &=-3 \end{aligned} C 1 2 โ โ = ( โ 1 ) 1 + 2 โ
M 1 2 โ = ( โ 1 ) 3 โ
3 = ( โ 1 ) โ
3 = โ 3 โ Dengan langkah yang sama, berlaku ke semua kofaktor baris-i i i dan kolom-j j j matriks
Matriks Kofaktor# Matriks kofaktor didefinisikan sebagai
A = ( c 11 c 12 c 13 c i j c 21 c 22 c 23 c i j c 31 c 32 c 33 c i j ) A = \begin{pmatrix} c_{11} & c_{12} & c_{13} & c_{ij} \\ c_{21} & c_{22} & c_{23} & c_{ij} \\ c_{31} & c_{32} & c_{33} & c_{ij} \end{pmatrix} A = โ โ โ c 1 1 โ c 2 1 โ c 3 1 โ โ c 1 2 โ c 2 2 โ c 3 2 โ โ c 1 3 โ c 2 3 โ c 3 3 โ โ c i j โ c i j โ c i j โ โ โ โ โ Matriks Adjoint# Matriks Adjoint didefinsikan sebagai Hasil Transpose dari Matriks Kofaktor A
A d j ย A = A c o f a c t o r T Adj \ A = A^T_{cofactor} A d j ย A = A c o f a c t o r T โ Contoh# Dari matriks A A A diatas, diperoleh Matriks kofaktor A A A adalah
c o f a c t o r ย A = ( 15 โ 3 โ 29 0 โ 12 โ 24 0 0 20 ) cofactor \ A = \begin{pmatrix} 15 & -3 & -29 \\ 0 & -12 & -24 \\ 0 & 0 & 20 \end{pmatrix} c o f a c t o r ย A = โ โ โ 1 5 0 0 โ โ 3 โ 1 2 0 โ โ 2 9 โ 2 4 2 0 โ โ โ โ Maka Matriks adjoint nya adalah
A d j ย A = A c o f a c t o r T = ( 15 0 0 โ 3 12 0 โ 29 โ 24 20 ) \begin{aligned} Adj \ A &= A^T_{cofactor}\\ &= \begin{pmatrix} 15 & 0 & 0 \\ -3 & 12 & 0 \\ -29 & -24 & 20 \end{pmatrix} \end{aligned} A d j ย A โ = A c o f a c t o r T โ = โ โ โ 1 5 โ 3 โ 2 9 โ 0 1 2 โ 2 4 โ 0 0 2 0 โ โ โ โ โ Apa Itu Transpose Matriks?Transpose matriks adalah suatu matriks yang diperoleh dari hasil pertukaran antara elemen baris dan kolomnya. Jadi, elemen-elemen pada baris akan kita tukar menjadi elemen-elemen pada kolom, atau sebaliknya. Transpose Matriks dinotasikan dengan (A T A^T A T )
Contoh :
A = ( a 11 a 12 a 13 a 21 a 22 a 23 a 31 a 32 a 33 ) A = \begin{pmatrix} a_{11} & a_{12} & a_{13} \\ a_{21} & a_{22} & a_{23} \\ a_{31} & a_{32} & a_{33} \end{pmatrix} A = โ โ โ a 1 1 โ a 2 1 โ a 3 1 โ โ a 1 2 โ a 2 2 โ a 3 2 โ โ a 1 3 โ a 2 3 โ a 3 3 โ โ โ โ โ Transpose nya adalah :
A T = ( a 11 a 21 a 31 a 12 a 22 a 32 a 13 a 23 a 33 ) A^T = \begin{pmatrix} a_{11} & a_{21} & a_{31} \\ a_{12} & a_{22} & a_{32} \\ a_{13} & a_{23} & a_{33} \end{pmatrix} A T = โ โ โ a 1 1 โ a 1 2 โ a 1 3 โ โ a 2 1 โ a 2 2 โ a 2 3 โ โ a 3 1 โ a 3 2 โ a 3 3 โ โ โ โ โ Hasil Transpose matriks diagonal utamanya tidak mungkin berubah dari Matriks awalnya
Determinan dengan Cofactor# Determinan matriks A A A dapat dihitung dengan menggunakan perluasan cofactor baris ke-i i i dan kolom ke-j j j
Perluasan Baris# Jika menggunakan perluasan baris ke-i i i , maka
d e t ( A ) = โ j = 1 n a i j c i j det(A)=\sum_{j=1}^n \Large a_{ij}c_{ij} d e t ( A ) = j = 1 โ n โ a i j โ c i j โ Perluasan Kolom# Jika menggunakan perluasan kolom ke-j j j , maka
d e t ( A ) = โ i = 1 n a i j c i j det(A)=\sum_{i=1}^n \large a_{ij}c_{ij} d e t ( A ) = i = 1 โ n โ a i j โ c i j โ Contoh# A = ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) A = \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} A = โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ Mencari Determinan Matriks A A A dengan menggunakan perluasan cofactor baris ke-1 1 1
Mengapa Menggunakan baris ke-1 1 1 ?Karena pada baris ke-1 1 1 matriks tersebut terdapat banyak nol. Sehingga dapat memudahkan perhitungan.
Pilihlah Baris atau kolom yang memiliki banyak elemen nol didalamnya, sehingga dapat memudahkan perhitungan
d e t ( A ) = โ j = 1 3 a i j c i j = a 11 c 11 + a 12 c 12 + a 12 c 12 = 4 ย c 11 + 0 ย c 12 + 0 ย c 12 = 4 ย c 11 = 4 ย ( 15 ) = 60 \begin{aligned} det(A)&=\sum_{j=1}^3 \large a_{ij}c_{ij}\\ &=a_{11}c_{11} + a_{12}c_{12} + a_{12}c_{12}\\ &=4 \ c_{11} + 0 \ c_{12} + 0 \ c_{12}\\ &=4 \ c_{11}\\ &=4 \ (15)\\ &= 60 \end{aligned} d e t ( A ) โ = j = 1 โ 3 โ a i j โ c i j โ = a 1 1 โ c 1 1 โ + a 1 2 โ c 1 2 โ + a 1 2 โ c 1 2 โ = 4 ย c 1 1 โ + 0 ย c 1 2 โ + 0 ย c 1 2 โ = 4 ย c 1 1 โ = 4 ย ( 1 5 ) = 6 0 โ Apakah menggunakan perluasan lain hasil berbeda?Menggunakan perluasan baris ataupun kolom lain tidak akan mengubah hasil akhir determinan, semua cara akan menghasilkan nilai yang sama
Invers Matriks dengan Adjoint# Jika A A A memiliki invers, dengan d e t ( A ) =ฬธ 0 det(A)\not ={0} d e t ( A ) ๎ = 0
Maka A A A Inversnya adalah :
A โ 1 = 1 d e t ( A ) ย . ย A d j ย A A^{-1}=\frac{1}{det(A)} \ . \ Adj \ A A โ 1 = d e t ( A ) 1 โ ย . ย A d j ย A Contoh Matriks Invers dengan Adjoint# A = ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) A = \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} A = โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ dan Adjointnya
A d j ย A = A c o f a c t o r T = ( 15 0 0 โ 3 12 0 โ 29 โ 24 20 ) \begin{aligned} Adj \ A &= A^T_{cofactor}\\ \\ &= \begin{pmatrix} 15 & 0 & 0 \\ -3 & 12 & 0 \\ -29 & -24 & 20 \end{pmatrix} \end{aligned} A d j ย A โ = A c o f a c t o r T โ = โ โ โ 1 5 โ 3 โ 2 9 โ 0 1 2 โ 2 4 โ 0 0 2 0 โ โ โ โ โ Maka Matriks Inversnya adalah
A โ 1 = 1 d e t ( A ) ย . ย A d j ย A = 1 60 ย . ย ( 15 0 0 โ 3 12 0 โ 29 โ 24 20 ) A โ 1 = ( 1 4 0 0 โ 1 20 1 5 0 โ 29 60 24 60 1 3 ) \begin{aligned} A^{-1}&=\frac{1}{det(A)} \ . \ Adj \ A\\ &=\frac{1}{60} \ . \ \begin{pmatrix} 15 & 0 & 0 \\ -3 & 12 & 0 \\ -29 & -24 & 20 \end{pmatrix}\\ \\ A^{-1}&= \begin{pmatrix} \frac{1}{4} & 0 & 0 \\ \\ -\frac{1}{20} & \frac{1}{5} & 0 \\ \\ -\frac{29}{60} & \frac{24}{60} & \frac{1}{3} \end{pmatrix} \end{aligned} A โ 1 A โ 1 โ = d e t ( A ) 1 โ ย . ย A d j ย A = 6 0 1 โ ย . ย โ โ โ 1 5 โ 3 โ 2 9 โ 0 1 2 โ 2 4 โ 0 0 2 0 โ โ โ โ = โ โ โ โ โ โ โ โ 4 1 โ โ 2 0 1 โ โ 6 0 2 9 โ โ 0 5 1 โ 6 0 2 4 โ โ 0 0 3 1 โ โ โ โ โ โ โ โ โ โ โ Cara Mencari Solusi SPL dengan Aturan Cramer# JIka a x = b ax=b a x = b merupakan SPL (Sistem Persamaan Linear) dengan n n n Variabel ( x 1 , x 2 , . . . , x n ) (x_1,x_2,...,x_n) ( x 1 โ , x 2 โ , . . . , x n โ ) , dan dengan d e t ( A ) =ฬธ 0 det(A)\not ={0} d e t ( A ) ๎ = 0 .
Mengapa d e t ( A ) =ฬธ 0 det(A)\not ={0} d e t ( A ) ๎ = 0 ?Karena pada d e t ( A ) =ฬธ 0 det(A)\not ={0} d e t ( A ) ๎ = 0 , suatu SPL tidak memiliki penyelesaian
Maka Penyelesaian Masalah nya adalah :
x 1 = d e t ( A 1 ) d e t ( A ) ย , ย x 2 = d e t ( A 2 ) d e t ( A ) ย , ย . . . ย , ย x n = d e t ( A n ) d e t ( A ) x_1=\frac{det(A_1)}{det(A)} \ , \ x_2=\frac{det(A_2)}{det(A)} \ , \ ... \ , \ x_n=\frac{det(A_n)}{det(A)} x 1 โ = d e t ( A ) d e t ( A 1 โ ) โ ย , ย x 2 โ = d e t ( A ) d e t ( A 2 โ ) โ ย , ย . . . ย , ย x n โ = d e t ( A ) d e t ( A n โ ) โ dengan A j A_j A j โ adalah Matriks yang diperoleh dengan mengganti kolom-j j j dari Matriks A dengan Matriks b (Matriks hasil persamaan)
SPL atau Sistem Persamaan Linear adalah sekumpulan persamaan linear yang terdiri dari beberapa variabel. Contohnya adalah :
3 x โ
โ + โ
โ 2 y โ
โ โ โ
โ z โ
โ = โ
โ 1 2 x โ
โ โ โ
โ 2 y โ
โ + โ
โ 4 z โ
โ = โ
โ โ 2 โ x โ
โ + โ
โ 1 2 y โ
โ โ โ
โ z โ
โ = โ
โ 0 {\displaystyle {\begin{alignedat}{7}3x&&\;+\;&&2y&&\;-\;&&z&&\;=\;&&1&\\2x&&\;-\;&&2y&&\;+\;&&4z&&\;=\;&&-2&\\-x&&\;+\;&&{\tfrac {1}{2}}y&&\;-\;&&z&&\;=\;&&0&\end{alignedat}}} 3 x 2 x โ x โ โ + โ + โ โ 2 y 2 y 2 1 โ y โ โ โ + โ โ โ z 4 z z โ โ = = = โ โ 1 โ 2 0 โ โ source : Sistem persamaan linear. (2021, August 22). In Wikipedia bahasa Indonesia, ensiklopedia bebas. https://id.wikipedia.org/wiki/Sistem_persamaan_linear
Contoh Penyelesaian SPL dengan Matriks# Diberikan Sistem Persamaan Linear
4 x 1 = 1 x 1 + 5 x 2 = โ 1 7 x 1 + 6 x 2 + 3 x 3 = 2 \begin{aligned} 4x_1&=1\\ x_1+5x_2&=-1\\ 7x_1+6x_2+3x_3&=2 \end{aligned} 4 x 1 โ x 1 โ + 5 x 2 โ 7 x 1 โ + 6 x 2 โ + 3 x 3 โ โ = 1 = โ 1 = 2 โ Maka Matriks A x = b A_x=b A x โ = b nya adalah
( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) ย ( x 1 x 2 x 3 ) = ( 1 โ 1 2 ) \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} \ \begin{pmatrix} x_1 \\ x_2 \\ x_3 \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} 1 \\ -1 \\ 2 \end{pmatrix} โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ ย โ โ โ x 1 โ x 2 โ x 3 โ โ โ โ โ = โ โ โ 1 โ 1 2 โ โ โ โ Dengan Aturan cramer maka,
Penyelesaian x 1 x_1 x 1 โ :
x 1 = d e t ( A 1 ) d e t ( A ) x_1=\frac{det(A_1)}{det(A)} x 1 โ = d e t ( A ) d e t ( A 1 โ ) โ x 1 = d e t ( 1 0 0 โ 1 5 0 2 6 3 ) d e t ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) = 15 60 = 1 4 \begin{aligned} x_1&=\frac{det \begin{pmatrix} 1 & 0 & 0 \\ -1 & 5 & 0 \\ 2 & 6 & 3 \end{pmatrix} }{ det \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} }\\ &=\frac{15}{60}\\ &=\frac{1}{4} \end{aligned} x 1 โ โ = d e t โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ d e t โ โ โ 1 โ 1 2 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ โ = 6 0 1 5 โ = 4 1 โ โ Penyelesaian x 2 x_2 x 2 โ :
x 2 = d e t ( A 2 ) d e t ( A ) x_2=\frac{det(A_2)}{det(A)} x 2 โ = d e t ( A ) d e t ( A 2 โ ) โ x 2 = d e t ( 4 1 0 1 โ 1 0 7 2 3 ) d e t ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) = โ 15 60 = โ 1 4 \begin{aligned} x_2&=\frac{det \begin{pmatrix} 4 & 1 & 0 \\ 1 & -1 & 0 \\ 7 & 2 & 3 \end{pmatrix} }{ det \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} }\\ &=-\frac{15}{60}\\ &=-\frac{1}{4} \end{aligned} x 2 โ โ = d e t โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ d e t โ โ โ 4 1 7 โ 1 โ 1 2 โ 0 0 3 โ โ โ โ โ = โ 6 0 1 5 โ = โ 4 1 โ โ Penyelesaian x 3 x_3 x 3 โ :
x 3 = d e t ( A 3 ) d e t ( A ) x_3=\frac{det(A_3)}{det(A)} x 3 โ = d e t ( A ) d e t ( A 3 โ ) โ x 3 = d e t ( 4 0 1 1 5 โ 1 7 6 2 ) d e t ( 4 0 0 1 5 0 7 6 3 ) = โ 35 60 = โ 7 12 \begin{aligned} x_3&=\frac{det \begin{pmatrix} 4 & 0 & 1 \\ 1 & 5 & -1 \\ 7 & 6 & 2 \end{pmatrix} }{ det \begin{pmatrix} 4 & 0 & 0 \\ 1 & 5 & 0 \\ 7 & 6 & 3 \end{pmatrix} }\\ &=-\frac{35}{60}\\ &=-\frac{7}{12} \end{aligned} x 3 โ โ = d e t โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 0 0 3 โ โ โ โ d e t โ โ โ 4 1 7 โ 0 5 6 โ 1 โ 1 2 โ โ โ โ โ = โ 6 0 3 5 โ = โ 1 2 7 โ โ